Tai nạn giao thông (TNGT) đường thủy nội địa (ĐTNĐ) từ lâu là nỗi trăn trở, xót xa của nhiều người, nhiều ngành, nhiều cấp. Tai nạn xảy ra giữa bốn bề mênh mông sông nước, có khi vào đêm tối, việc cấp cứu, xử lý hiện trường đều hết sức khó khăn và hơn hết là sự nguy hiểm tính mạng và tài sản cho người tham gia giao thông cao hơn nhiều so với TNGT đường bộ. Làm thế nào để hạn chế đến mức thấp nhất những thiệt hại do TNGT đường thủy gây ra? Cuộc vận động xây dựng phong trào "Văn hóa giao thông với bình yên sông nước" đã được Ủy ban ATGT Quốc gia chính thức phát động từ tháng 4-2011. Sau 5 năm triển khai thực hiện, 55 tỉnh, thành trong cả nước đã báo cáo với những chuyển biến tích cực từ các mô hình, cách làm hiệu quả…

GẮN VĂN HÓA VỚI AN TOÀN

Theo thống kê của Cục Đường thủy nội địa (ĐTNĐ) Việt Nam, nước ta có hệ thống giao thông đường thủy phong phú, thuận tiện, với khoảng 2.360 con sông, kênh, rạch, với tổng chiều dài trên 41.000km, chảy qua các tỉnh, thành, thị xã, đến tận các xóm, ấp tạo nên mạng lưới giao thông đường thủy dày đặc, trong đó gần 9.000km phục vụ phương tiện trọng tải từ 100 tấn trở lên. Điều này cho thấy giao thông ĐTNĐ Việt Nam giữ vị trí quan trọng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng của đất nước. Tuy nhiên, tình hình mất trật tự ATGT tuyến ĐTNĐ có dấu hiệu gia tăng đáng lo ngại. Trong 5 năm (từ năm 2005 đến 2010), nước ta đã xảy ra 1.323 vụ tai nạn giao thông (TNGT) - ĐTNĐ, làm chết và bị thương 1.154 người, tài sản thiệt hại gần 148 tỉ đồng. Nguyên nhân gây tai nạn là do nhận thức lệch lạc cộng với ý thức chủ quan của người tham gia giao thông. Tình trạng người điều khiển phương tiện không có bằng cấp chứng chỉ chuyên môn và phương tiện không đăng ký, đăng kiểm là sai phạm khá phổ biến. Anh Lê Văn Khoa, 42 tuổi, ở quận Ô Môn, thành phố Cần Thơ, nhiều năm sống nghề mua bán trái cây trên sông, lần đầu tiên bị lực lượng kiểm tra, lập biên bản xử phạt vi phạm hành chính vì không có bằng lái, phương tiện chưa đăng ký, đăng kiểm, đã tỏ ra ngạc nhiên: "Tui sống ở vùng sông nước, biết bơi từ lúc mới tập đánh vần, biết chạy ghe trước khi vào trung học cơ sở thì việc gì phải đi thi lấy bằng cấp này nọ cho phiền phức…". Nhiều vụ tai nạn thương tâm xảy ra do ý thức chủ quan của người điều khiển phương tiện, chủ quan vì đã nhiều năm điều khiển phương tiện; chủ quan vì khúc sông này quá quen thuộc, không cần phát tín hiệu, đèn chiếu sáng; chủ quan vì chỉ di chuyển ngang sông nên không ngại chở hàng hóa, hành khách khẳm một chút…

Trước thực trạng trên, ngày 22-4-2011, Chủ tịch Ủy ban ATGT Quốc gia đã ban hành Văn bản số 146/UBATGTQG về việc phát động thực hiện cuộc vận động xây dựng phong trào "Văn hóa giao thông với bình yên sông nước" nhằm lập lại trật tự ATGT – ĐTNĐ, hạn chế TNGT. Mục đích tăng cường tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về trật tự ATGT đường thủy, xây dựng ý thức trách nhiệm cho người tham gia giao thông, hướng dẫn, tạo điều kiện thuận lợi để bà con thực hiện đúng các qui định pháp luật về trật tự ATGT-ĐTNĐ, từ việc đi học, đi thi lấy bằng cấp chứng chỉ chuyên môn, đến việc đăng ký, đăng kiểm phương tiện; chú trọng xây dựng cách ứng xử văn hóa, trách nhiệm giữa những người tham gia giao thông với nhau và giữa lực lượng làm nhiệm vụ kiểm tra trật tự ATGT với những người điều khiển phương tiện…

Bằng nhiều hình thức tuyên truyền, phong phú, đa dạng, Ban ATGT, Ban chỉ đạo cuộc vận động xây dựng phong trào "Văn hóa giao thông với bình yên sông nước" (gọi tắt là Ban chỉ đạo cuộc vận động – BCĐCVĐ) các cấp đã tổ chức trên 1,7 triệu đợt tuyên truyền pháp luật về giao thông ĐTNĐ và Văn hóa giao thông qua các hội thi, tọa đàm, tuyên truyền trực tiếp; phối hợp với các cơ quan thông tấn, báo chí trung ương và địa phương thực hiện trên 56.000 phóng sự, tin, bài tuyên truyền; phát 386.860 áo phao, dụng cụ nổi cứu sinh cá nhân cho các bến đò và người dân sống ven sông; vận động các chủ phương tiện, chủ cảng, bến đò và người dân hành nghề trên sông nước ký cam kết không vi phạm pháp luật về giao thông ĐTNĐ. Một số địa phương tổ chức các cuộc thi Tìm hiểu Luật giao thông ĐTNĐ cho đối tượng học sinh, sinh viên, nhân dân trong tỉnh và mở lớp đào tạo cấp chứng chỉ chuyên môn ĐTNĐ miễn phí cho bà con nông, ngư dân vùng sâu, vùng xa… Bằng sự năng động, sáng tạo, 5 năm qua, BCĐCVĐ các tỉnh, thành đã xây dựng và duy trì hoạt động của 1.618 mô hình "Văn hóa giao thông đường thủy" bao gồm: Khu dân cư văn hóa giao thông đường thủy; các cảng, bến thủy nội địa, bến khách ngang sông, đoạn, tuyến sông, đoàn tàu văn hóa - an toàn; các DN, HTX xây dựng nề nếp văn hóa trong kinh doanh vận tải thủy… Các mô hình này thu hút đông đảo người dân tham gia, với những địa phương thực hiện tốt như: Hải Phòng, Quảng Ninh, Nam Định, Thái Bình, Ninh Bình, Khánh Hòa, TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Vĩnh Long, Bạc Liêu, Đồng Tháp, Kiên Giang…

Theo đánh giá của Thiếu tướng Trần Sơn Hà, Cục trưởng Cục CSGT – Bộ Công an (tại Hội nghị tổng kết 5 năm thực hiện cuộc vận động xây dựng phong trào "Văn hóa giao thông với bình yên sông nước", tổ chức tại TP Cần Thơ vào ngày 19-10-2015), từ khi triển khai thực hiện, cuộc vận động có sức lan tỏa sâu rộng trong các tầng lớp nhân dân, tạo chuyển biến và hiệu quả tích cực. Xây dựng "Văn hóa giao thông với bình yên sông nước" không chỉ giúp kéo giảm TNGT đường thủy cả 3 tiêu chí mà nề nếp văn hóa giao thông cũng được hình thành. Từ năm 2011 đến hết 6 tháng đầu năm 2015, TNGT tuyến đường thủy trong cả nước xảy ra 516 vụ, làm chết 409 người, bị thương 65 người, so với cùng kỳ (từ năm 2005-2010), giảm trên 50% từ số vụ đến số người chết và bị thương. Người tham gia giao thông ý thức được việc chấp hành đúng qui định pháp luật về trật tự giao thông ĐTNĐ chính là nét đẹp văn hóa trong giao thông. Các cơ quan chức năng cũng tích cực đẩy mạnh cải cách hành chính về công tác quản lý phương tiện thủy, lực lượng làm nhiệm vụ hành xử thân thiện, đúng chức trách; ứng xử giữa người và người ngày càng văn minh, lịch sự hơn, không xảy ra tình trạng chống người thi hành công vụ như trên tuyến đường bộ…

AN TOÀN ĐỂ PHÁT TRIỂN

Ông Hoàng Hồng Giang, Cục trưởng Cục ĐTNĐ Việt Nam phân tích, muốn giảm tải cho giao thông đường bộ để kéo giảm TNGT (cả đường bộ lẫn đường thủy) một cách căn cơ thì phải tập trung phát triển vận tải ĐTNĐ. Tuy nước ta có tiềm năng to lớn về giao thông ĐTNĐ nhưng chưa được vận dụng và khai thác tốt. Trong khi các nước trên thế giới tập trung vận chuyển hàng hóa bằng tuyến đường thủy thì nước ta chủ yếu vận chuyển bằng đường bộ, dẫn đến chở quá tải trọng, hư hỏng kết cấu hạ tầng giao thông, làm tăng TNGT; hơn nữa chi phí vận tải một tấn hàng hóa bằng đường thủy chỉ khoảng 30% so với vận chuyển bằng các phương tiện khác. Phát triển vận tải ĐTNĐ sẽ góp phần đảm bảo trật tự ATGT, giảm chi phí vận tải, nâng cao hiệu quả quản lý kinh tế, phát huy lợi thế của địa phương và tạo ra thị trường vận tải có sức cạnh tranh với giá cả hợp lý hơn, bởi so các nước trên thế giới thì giá cước vận tải của Việt Nam vẫn còn cao. Muốn có bước đột phá thì phải tạo được sự an toàn về giao thông ĐTNĐ.

Ông Lê Đình Thọ, Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải cho rằng, cần tái cơ cấu giao thông vận tải, kết hợp các phương thức vận tải và huy động mọi nguồn lực để đầu tư phát triển giao thông vận tải ĐTNĐ, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Đối với hàng hóa, cần phát huy lợi thế vận tải ĐTNĐ, đường sắt, đường hàng hải để giảm tải cho đường bộ, góp phần giảm thiểu TNGT bền vững. Ngày 5-10-2015, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 47/2015/QĐ-TTg ban hành nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển giao thông vận tải ĐTNĐ, do đó các địa phương cần tạo điều kiện hỗ trợ để các doanh nghiệp thực hiện tốt quyết định này.

Thực tế, những bất cập về hoạt động giao thông ĐTNĐ còn nhiều, đó là công tác quản lý bến bãi chưa chặt chẽ, cả nước vẫn còn trên 2.000 bến thủy nội địa (chiếm 25% tổng số bến thủy nội địa toàn quốc) chưa được cấp phép, đưa vào quản lý (do không đủ điều kiện mở bến nhưng thực tế các bến này vẫn hoạt động), nguy cơ tiềm ẩn TNGT cao. Thủ tục đăng ký, đăng kiểm phương tiện còn rườm rà, chưa cải tiến; đội ngũ đăng kiểm viên mỏng, cả nước còn hơn 100.000 phương tiện thủy chưa được đăng ký, đăng kiểm. Số tuyến ĐTNĐ đưa vào quản lý, bảo trì, đảm bảo độ sâu luồng, tuyến chưa nhiều; tình trạng xây dựng nhà lấn chiếm luồng lạch, cắm đăng đáy trên sông còn diễn ra phổ biến. Khi thực hiện cuộc vận động xây dựng phong trào "Văn hóa giao thông với bình yên sông nước", một số địa phương chưa có sự quan tâm đầu tư đúng mức cả về con người và kinh phí cho cuộc vận động, 8 địa phương chưa có báo cáo tổng kết…

Tuy còn một số mặt hạn chế nhưng qua kết quả 5 năm thực hiện cuộc vận động cho thấy phong trào "Văn hóa giao thông với bình yên sông nước" thực sự là cầu nối trong công tác đảm bảo trật tự ATGT ĐTNĐ gắn với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của từng vùng, miền, địa phương. Kết quả cuộc vận động cũng thể hiện được trách nhiệm và quyết tâm của Ban ATGT các địa phương trong thực hiện các mô hình văn hóa giao thông ĐTNĐ, nỗ lực kéo giảm TNGT ĐTNĐ, xây dựng nét đẹp văn hóa giao thông trong cộng đồng. Phong trào chính là bước khởi đầu thuận lợi, tạo chuyển biến tốt về nhận thức và hành động vì mục tiêu đảm bảo trật tự ATGT ĐTNĐ, cần tiếp tục duy trì và nâng chất – đó là kết luận của ông Khuất Việt Hùng, Phó Chủ tịch chuyên trách Ủy ban ATGT Quốc gia tại hội nghị tổng kết 5 năm thực hiện cuộc vận động.

LAN HƯƠNG